Stafford Beer
John Wiley & Sons 1974
ISBN 0-471-95165-x
Nog geen honderd pagina’s. Een bundeling van 6 lezingen die de cyberneticus Stafford Beer in 1973 hield voor de Canadese radio. Lezingen met sombere titels als: ‘The Real Threat to All We Hold Most Dear’ en ‘The disregarded Tools of Modern Man’. Maar ook meer hoopvolle, als: ‘A Liberty Machine in Prototype’ en ‘The Free Man in a Cybernetic World’. Lezingen bedoeld voor iedereen, dus ook begrijpelijk voor mij.
Dit boekje was meer dan twintig jaar geleden mijn ingang in het gedachtengoed van Stafford Beer. Een beetje goeroe-achtig type helaas, maar met inspirerende ideeën over de organisatie van het publieke domein. Ideeën die ook dertig jaar na de Canadese lezingen nog de moeite van het overdenken waard zijn.
De titel ‘Designing Freedom’ is intrigerend. Dat vrijheid het resultaat is van een goed ontwerp, niet van ‘laat maar gebeuren’. Je begint niet met vrijheid, dat levert anarchie, of vrijheid voor een beperkt aantal mensen. Je begint met een gedisciplineerd ontwerp en vrijheid is een uitkomst. Zoals zelfsturende teams slechts kunnen werken onder sterk leiderschap. Beer laat zien dat we en de wetenschap en de technische hulpmiddelen hebben (in 1973 al hadden) om een veel beter ontwerp te maken. Beer laat met zijn werk zien hoeveel mogelijkheden er zijn om een organisatie te ontwerpen die effectief is en ruimte biedt aan oude idealen, als zeggenschap, rechtvaardigheid en vrijheid.
Beer is dood. Hij overleed in 2002. Zijn inzichten zijn nog steeds actueel en misschien wel belangrijker dan ooit. Het model waarmee op dit moment de wereld bestuurd wordt is van een lagere variëteit dan het in de laatste 30 jaar ooit geweest is (wij tegen de terroristen, wie niet voor ons is is tegen ons, een variëteit van 2 in de wereld van 2009). Beer maakt op aansprekende wijze duidelijk hoeveel vrijheid het kost als het besturingsmodel zoveel minder variëteit heeft als het systeem dat met het model bestuurd wordt. Hij laat echter ook zien hoe een bewust omgaan met dat verschil in variëteit, het ontwerpen van variëteitsversterkers voor het bestuur en variëteitsreductoren voor het bestuurde systeem, ongekende mogelijkheden biedt. Mogelijkheden voor een publiek domein met effectieve organisaties waar burgers invloed op hebben en verantwoordelijkheid voor dragen die vrijheid produceren in plaats van opslokken.